АТГ-ын Урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх хэлтсийн дарга, эрхэлсэн комиссар Т.Баярхүү Авлигын төсөөллийн индексийн 2017 оны дүнгийн асуудлаар мэдээлэл хийсэн юм.
Транспэрэнси интернэшнл байгууллагаас 2017 оны Авлигын төсөөллийн индексийн дүнг 2018 оны 2 дугаар сарын 21-ний өдөр дэлхий даяар зарлаад байна. Энэ оны судалгаанд нийтдээ 180 улс орныг хамруулсан бөгөөд эдгээр улс орнуудын 2/3 нь “50”-иас доош оноо авсан байна. Дэлхийн улс орнуудын авсан онооны дундаж 43 байгаа нь өмнөх оныхоос өөрчлөгдөөгүй байна. Монгол Улсын хувьд өмнөх оныхтой харьцуулахад Авлигын төсөөллийн индексийн оноо 2-оор буурч, байр 16-аар ухарсан дүнтэй байна. Монгол Улсыг 2017 оны үнэлгээнд 9 шалгуур үзүүлэлтээр үнэлсэн байна.
Монгол Улсын үнэлгээнд ашигласан 9 шалгуур үзүүлэлтээс оноо буурсан 5 үзүүлэлтийг товчхон авч үзвэл:
Нэгдүгээрт. Дэлхийн банк - Улс орны бодлого, институцийн үнэлгээ 2017 -4 пункт
Төрийн байгууллага дахь ил тод байдал, хариуцлагатай байдал, авлигын түвшинг үнэлдэг. Асуултууд нь:
-Төрийн удирдах албан тушаалтнууд болон нийтийн албан тушаалтнууд албан үүргийнхээ хариуцлагыг хүлээдэг эсэх
-Нийтийн ашиг сонирхлын талаарх мэдээллийг иргэний нийгэм олж авах боломж
-Төрийн шийдвэр хэсэг бүлэг этгээдийн ашиг сонирхолд нийцэх
Хоёрдугаарт. Дэлхийн эдийн засгийн форум - Үзэл бодлын судалгаа 2017
Өмнөх оныхоос 8 пунктээр буурсан. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас бизнес эрхлэгчдийн дунд жил тутам зохион байгуулдаг судалгааны нэг нь “Бизнес эрхлэгчдийн үзэл бодлын судалгаа” бөгөөд тухайн орны бизнесийн орчинг үнэлдэг. Энэ үнэлгээний 2 асуулт нь буюу индикатор нь бизнесийн орчин дахь авлигыг үнэлдэг. Үүнд:
“Танай улсад доорх асуудлын хүрээнд үйл ажиллагаа явуулахад аж ахуйн нэгжээс хээл хахууль болон бусад албан бус нэмэлт төлбөр төлөх явдал хэр түгээмэл байдаг вэ?
-Экспорт, импорт, нийтлэг үйлчилгээ (цахилгаан, усаар хангах үйлчилгээ), жил бүрийн татвар, төрийн гэрээ, лиценз авах, шүүхийн шийдвэрт нөлөөлөх”
“Танай улсад авлигын журмаар төсвийн хөрөнгөөс компани, хувь хүн, бүлэглэл завших явдал хэр түгээмэл байдаг вэ?”
Гуравдугаарт. Дэлхийн эрх зүйн төсөл- Хууль дээдлэх ёсны индекс 2017-2018
Өмнөх оныхоос 2 пунктээр буурсан. Дэлхийн эрх зүйн төслийн Хууль дээдлэх ёсны индекс нь дэлхийн улс орнууд бодит байдал дээр хуулийг хэрхэн сахин хангаж байгааг цогц байдлаар харуулах үнэлгээ юм. Уг индексийн мэдээллийг олон нийтийг хамруулсан санал асуулга болон орон нутгийн шинжээчдээс дэлгэрэнгүй асуулгын дагуу судалгааг авдаг.
Шалгуур асуултууд нь
2.1 Гүйцэтгэх засаглалын албан тушаалтан албан тушаалын байдлаа хувийн зорилгоор ашигладаггүй
2.2 Шүүх засаглалын албан тушаалтан албан тушаалын байдлаа хувийн зорилгоор ашигладаггүй
2.3 Цагдаа, армийн албан тушаалтан албан тушаалын байдлаа хувийн зорилгоор ашигладаггүй
2.4 Хууль тогтоох албан тушаалтан албан тушаалын байдлаа хувийн зорилгоор ашигладаггүй
Дөрөвдүгээрт. "Глобал инсит" байгууллага – Бизнесийн орчин, эрсдлийн үзүүлэлт 2016
Өмнөх оныхоос 12 пунктээр буюу хамгийн олон пункт буурсан үзүүлэлт байна.
“Global Insight” байгууллагаас “Эрсдэлийн үнэлгээний систем”-ийг нь 1999 оноос хойш хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд дэлхийн 200 гаруй улс/газар нутагт улс төр, эдийн засаг, хууль, татвар, аюулгүй байдал зэрэг 6 факторын эрсдлийг тодорхойлох судалгаа хийдэг. ТИ-ийн АТИ-т оноо болгож "Global Insight " байгууллагын Бизнесийн орчин, эрсдэлийн үзүүлэлтүүдийг ашигласан. Уг үнэлгээг тухайн улсаас сонгогдсон 100 гаруй шинжээчдийн үнэлгээнд үндэслэн гаргадаг.
Асуулга нь хувь хүн/компани тухайн оронд бизнэс эрхлэх, зөвшөөрлөөс авах, гэрээ байгуулахад хахууль болон бусад авлигын асуудалд холбогдох шаардлага үүсдэг эсэх.
Тавдугаарт. IMD-Дэлхийн өрсөлдөх чадварын эмхэтгэл 2017 -2 пункт
Шинжээчдийн үзэл бодлын судалгаа. Дэлхий дахинд 2017 онд 63 улсыг үнэлэхээр 6252 бизнес эрхлэгчид судалгаанд хамруулсан. (1 улсаас дунджаар 99 шинжээч)
Асуулга нь авлига, хээл хахууль: байдаг, эсхүл байдаггүй.
Эндээс дүгнэж үзвэл индексийн үр дүнгээс харахад төрийн бус байгууллага болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг хамгаалж чадахгүй байгаа улс орнууд авлига өндөртэй байна. Тухайлбал, энэ оны индекст 37 оноо авсан Бразил улсад сүүлийн 6 жилд 20 сэтгүүлч амиа алдсан байна. Энэ оны индексийн судалгаанд Сейшильс, Вануату, Свазиленд улсууд шинээр хамрагдаж манай улсын өмнө орсон, нөгөө талаар шалгуур үзүүлэлтэд ашиглагдаж буй судалгаануудын зарим нь 2017 онд хэвлэгдсэн 2016 оны мэдээлэлүүд байгаа нь байр ухрах нэг шалтгаан болсон гэж үзэж болох юм.
Авлигын төсөөллийн индексийг зарим сонирхол бүхий этгээдүүд АТГ-ын үйл ажиллагаанд өгсөн үнэлгээ мэтээр олон нийтэд мэдээлэл өгдөг, өөрийн ашиг сонирхолоо хэрэгжүүлэх үүднээс буруу тайлбарладаг хандлага бий. Энэ индексийг тодорхойлоход ашиглаж буй 9 судалгаа нь тухайн орны өрсөлдөх чадвар, засаглалын байдал, хууль эрх зүйн хэрэгжилт, төрийн байгууллагын ил тод байдал, хариуцлагатай байдал, эрсдэлийг үнэлдэг томоохон судалгаанууд байдаг бөгөөд түүний 1-2 асуулт буюу индикатор нь тухайн улсын тухайн салбарын авлигын нөхцөл байдлыг тодорхойлж байдаг.
Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр хэрэгжиж эхлээд нэг жилийн хугацаа өнгөрч байна. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд АТГ яам, агентлаг, нийслэл дүүрэг, аймаг сум, төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд гээд төрийн бүхий л шатны байгууллагуудад ажиллаж авлигын эсрэг хууль тогтоомжийн хэрэгжилттэй танилцаж, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн гарааны нөхцлийг тодорхойлохоор ажилласан. Үүндээ 2015-2016 он, 2017 оны эхний хагас жилийг хамруулсан.
Үүний үр дүнд төрийн албан хаагчдыг ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийг зөрчиж томилдог, албан тушаалтнууд эрх мэдлээ ашиглан хүнд суртал, хууль бус төлбөр хураамж бий болгодог, хясан боогдуулдаг, худалдан авах ажиллагааны хууль зөрчин шударга бусаар, албан тушаалтнуудын үзэмжээр тендер сонгон шалгаруулалт зохион байгуулдаг, төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулдаг, хувьдаа завшдаг гэх мэт нөхцөл тогтоогдсон бөгөөд үүнийг тухайн бүр олон нийтэд мэдээлсэн.
АТГ: Монгол Улсад төрийн бүхий л шатанд авлигын нөхцөл байдал хүнд байна
АТГ-ын зүгээс Монгол Улсад төрийн бүхий л шатанд авлигын нөхцөл байдал хүнд байна гэж дүгнэн Засгийн газарт болон яамдын сайд нарт зөвлөмж хүргүүлсэн. АТГ-ын энэхүү дүгнэлтийг Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын авлигын төсөөллийн индекс баталж өглөө.
АТГ-ын зүгээс тухайн нэг удаагийн зөрчилд хариуцлага тооцох, нэг удаагийн гэмт хэргийг мөрдөн шалгахын зэрэгцээ тухай зөрчил, гэмт хэрэг үүсэх болсон шалтгаан, нөхцөлийг арилгахад анхаарч байгаа. Үүний хүрээнд АТГ-ын ажлын хэсгүүд Засгийн газарт болон бүх яамдын сайд нарт авлигын эсрэг хууль тогоомжийг хэрэгжилтийг хангах, авлигын эрсдлийг бууруулах чиглэлээр хүргүүлсэн зөвлөмжийн хэрэгжиллтэй танилцахаар 2018 оны 3 дугаар сарын 1-ний өдрөөс дахин төрийн байгууллагуудад ажиллана. Зөвлөмжийн дагуу тодорхой арга хэмжээ авч, ахиц гарсан гэх найдвар одоогоор тун бага байна.
Сүүлийн үед олон нийтэд ил болсон авлигын гэмт хэргүүдийн талаар та бүхэн зарим мэдээллийг авсан. МХЕГ, АТҮТ, ННҮГ гэх мэт. Албан тушаалтнууд бусдыг хясан боогдуулдаг, зохиомол хүнд суртал үүсгэж хээл хахууль авдаг, төсвийн хөрөнгөнөөс завшдаг асуудал газар авсан. Тэдгээрийн төрийн хөрөнгөнөөс завшсан, хээл хахуульд авсан, улсад учруулсан хохирлын хэмжээ тэрбум тэрбумаар яригдаж байна. Ийм нөхцөлд авлигын түвшин буурах болоогүй байна.
АТГ нь өнөөдөр Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль тогтоомжийн хүрээнд хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлэх ёстой байгууллага юм. Гэвч авлигын эсрэг хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцож байгаа нөхцөл байдлын талаар зарим зүйлийг олон нийтэд мэдээлэх зайлшгүй шаардлагатай гэж үзэж байна. Өнөөдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуулийн хүрээнд авлигын гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдсон зарим албан тушаалтнуудад зохих хариуцлага тооцож чадахгүй нөхцөл байдалд хүрээд байна.
“Одоогоор 4 этгээдийн хууль бусаар олсон хөрөнгийг хураах асуудлаар хандаад байна”
Хууль бусаар их хэмжээний орлого олсон нь шүүхээр тогтоогдсон этгээдүүдийн хууль бус хөрөнгийг хураах хуулийн боломж хязгаарлагдсан. Тухайлбал, Авто замын газрын орлогч дарга, Зам тээврийн яамны Автозамын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга болон мөн яамны Стратегийн бодлого, төлөвлөлт, хамтын ажиллагааны газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр буюу нийтийн албан тушаалтнаар ажиллах хугацаандаа 242 метр квадрат талбайтай Ривер гарден хотхонд байрлалтай 4 өрөө орон сууцыг нийт 460.000 ам.доллар буюу 644.955.000 төгрөгийг бэлнээр төлж худалдан авч, хөрөнгө нь их хэмжээгээр нэмэгдсэнийг хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй буюу үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн” этгээдэд холбогдох эрүүгийн хэргийг хянан хэлэлцэж шүүхээс гэм буруутайд тооцсон ч хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгосон. Мөн 2015 оны эрүүгийн хуулиар эд хөрөнгө хураах ял байхгүй болсон учир шүүх түүний хууль бусаар олсон хөрөнгийг хураалгүй үлдээсэн. Өөрөөр хэлбэл гэмт хэрэг үйлдэж олсон хөрөнгө нь өөрт нь үлдэх нөхцөл бүрдсэн.
Гэвч АТГ-ын зүгээс Прокурорын тухай хууль болон Авлигын эсрэг хуулийн холбогдох заалтуудыг үндэслэн дээрх хууль бусаар олсон хөрөнгийг хурааж, улсын орлогод авч нийтийн эрх ашгийг хамгаалуулахаар прокурорын байгууллагад хүсэлт хүргүүлсэн. ӨНӨӨДРИЙН БАЙДЛААР 4 ЭТГЭЭДЭЭС ХУУЛЬ БУСААР ОЛСОН ХӨРӨНГИЙГ ХУРААХ АСУУДЛААР ШҮҮХЭД ХАНДАХ ХҮСЭЛТИЙГ ПРОКУРОРЫН БАЙГУУЛЛАГАД ХҮРГҮҮЛЭЭД БАЙНА.
Гэмт этгээдийн гэм бурууг шүүхээр тогтоосон ч хууль бус хөрөнгийг нь хураахын тулд дахин шүүхээр тогтоолгох эрх зүйн орчин бүрдээд байна. товчхондоо авлигын гэмт хэрэгт холбогдсон нийтийн эрх ашгийг хөндсөн этгээдэд хариуцлага тооцохын тулд нэмэлт ажил хийхээр болоод байна.
2017 оны 12 дугаар сарын 7-ны өдөр Төрийн албаны тухай хууль шинэчлэгдэн батлагдсантай холбоотойгоор уг хуулийн заалтыг өөрчлөн найруулж, ашиг сонирхлын зөрчилтэй этгээдүүдийг албан тушаалд томилж болохоор хуульчилж өгсөн. Өмнө нь сайдад нэр дэвшсэн хүмүүсийг хүртэл ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж үзэн томилуулдаггүй байсан бол 2019 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс эхлэн ийм зохицуулалтгүй болно гэж ойлгож болно.
Эцэст нь дүгнэхэд авлигатай тэмцэхийн тулд төрийн бүхий л байгууллага, албан тушаалтны бодит хүсэл эрмэлзэл, оролцоо чухал байна гэлээ.